બાહ્ય રૂપ નહિ, આંતરિક સૌંદર્ય મહત્ત્વનું

અષ્ટાવક્ર જનક રાજાના દરબારમાં ગયા, ત્યારે એમનું કદરૂપું શરીર અને વાંકાંચૂંકાં અંગ જોઈને પંડિતો સહિતના દરબારીઓ હસી પડ્યા. જનક રાજા પોતે વિદેહી તરીકે ઓળખાતા વિદ્વાન. તેમની સભામાં પણ વિદ્વાનોનો સત્કાર થાય, શાસ્ત્રાર્થો થાય, પણ અષ્ટાવક્રની અવહેલના થઈ. તેમણે પાછા ફરીને ચાલવા માંડ્યું. જનક રાજાએ કારણ પૂછ્યું. તેમણે જવાબ આપ્યો કે : ‘હું તો પંડિતસભા માનીને શાસ્ત્રાર્થની આશાએ, જ્ઞાનપ્રાપ્તિની આશાએ આવ્યો હતો, પણ અહીં તો ચમારો જ છે, એમને માત્ર ચામડી દેખાય છે, અંદરનું વિત્ત પારખી શકતા નથી.’

આ ભાવના દર્શાવતું એક સુભાષિત છે :

हंसो श्र्वेतः बकः श्र्वेतः
को भेदः बकहंसयोः।
नीरक्षीर विवेके तु
हंसो हंसः बको बकः।।

અર્થાત્ હંસ અને બગલો બંને રંગે તો સફેદ જ હોય છે, એ બેમાં ફરક શો છે ? તેનો જવાબ છે : દૂધ અને પાણી જુદું પાડવાનો - નીરક્ષીર વિવેક કરવાનો વખત આવે ત્યારે હંસ અને બગલો પરખાઈ જાય છે. બાહ્ય રૂપ નહિ, આંતરિક સૌંદર્ય મહત્ત્વનું છે.