અમૂલ્ય ઘરેણું

19મી સદીનો એક પ્રસંગ છે. મેદિનીપુર નામના એક ગામમાં એક માતા પોતાના પુત્ર સાથે રહેતી હતી. માતા અત્યંત સાદગીથી રહેતી પણ તેના વિચારો ખૂબ જ ઉચ્ચ રહેતા. તે પોતાના પુત્રને પણ આ જ સંસ્કારોની શીખ આપતી હતી. પુત્ર પણ ખૂબ જ આજ્ઞાકારી હતો. માતા ખૂબ જ મહેનત કરીને દીકરાનું પાલનપોષણ કરતી હતી. પુત્ર પોતાની માતાનાં દુ:ખ અને મુશ્કેલીને જોતો હતો અને તેથી તેના મનમાં એ જ ભાવના રહેતી કે મોટા થયા પછી તે માતાને તમામ પ્રકારનાં સુખ આપશે. એક દિવસ તે પુત્રએ તેની માતાને કહ્યું કે, ‘માતા, મારી એક ઇચ્છા છે કે તમારા માટે ઘરેણાં બનાવું, તમારી પાસે એક પણ ઘરેણું નથી.

આ સાંભળીને માતા બોલ્યાં, ‘બેટા આ ગામમાં એક પણ સારી શાળા નથી, તો તું એક સારી શાળા બનાવ. એક દવાખાનું બનાવી દે અને ગરીબ તથા અનાથ બાળકો માટે રહેવા-ખાવાની વ્યવસ્થા કરાવી દે. મારા માટે તો તે જ ઘરેણા સમાન છે.’ તે ગામમાં આ પુત્ર દ્વારા સ્થાપિત કરવામાં આવેલું વિશ્ર્વવિદ્યાલય આજે પણ તે અમૂલ્ય ઘરેણાની કથા સંભળાવે છે. કથાનો સાર એટલો જ છે કે પોતાની જાતનો શણગાર કરાવાની જગ્યાએ સમાજને સુધારવાનું કામ મનુષ્યને માનવતા અર્પે છે અને એવી માનવતાથી ભરેલો સમાજ એક સુસંસ્કૃત રાષ્ટ્રની પરિકલ્પ્નાને સાકાર કરે છે.

આ પુત્ર હતા પંડિત ઈશ્ર્વરચંદ્ર વિદ્યાસાગર અને માતા હતાં ભગવતી દેવી.